తెలుగు భాషా సమాచార వేదిక: May 2023

వృద్ధి సంధి:- అకారానికి ఏ, ఐలు పరమైతే ఐకారాన్ని; ఓ, ఔలు పరమైతే ఔకారాన్ని; ఋ, ౠలు పరమైతే ఆర్ ఏకాదేశమవడాన్ని వృద్ధి సంధి అంటారు. ఐ, ఔలను వృద్ధులు అంటారు. ఉదా: భువన + ఏక = భువనైక

అఖండ + ఐశ్వర్యం = అఖండైశ్వర్యం

పాప + ఓఘం = పాపౌఘం

పరమ + ఔషధం = పరమౌషధం

ఋణ + ఋణం = ఋణార్ణం

యణాదేశ సంధి:- ఇ-ఉ-ఋలకు అసవర్ణాచ్చులు పరమైతే క్రమంగా య-వ-రలు ఆదేశమవడాన్ని యణాదేశ సంధి అంటారు. యణ్ణులు అనగా (య-వ-ర) లు పరమవుతున్నందు వలన ఇది యణాదేశ సంధి.

ఉదా: అతి + ఉత్సాహం = అత్యుత్సాహం

అణు+ఆయుధం = అణ్వాయుధం

పితృ + ఆర్జితం = పిత్రార్జితం.

జశ్త్వ సంధి:- క-చ-ట-త-ప లకు అచ్చులు కానీ, హ-య-వ-ర-లు కానీ, వర్గ తృతీయ చతుర్థ పంచమాక్షరాలు కానీ, పరమైతే గ, జ, డ, ద, బ లు ఆదేశమవడాన్ని జశ్త్వసంధి అంటారు.

(లేదా)

పరుషాలకు వర్గ ప్రథమ ద్వితీయ అక్షరాలు, శ,ష, స లు కాకుండా మిగిలిన అచ్చులు కానీ హల్లులు కానీ పరమైతే వరుసగా సరళాలు ఆదేశం అవుతాయి

ఉదా: తత్ + అరణ్యం = తదరణ్యం

అచ్ + అంతం = అజంతం

వాక్ + ఈశుడు = వాగీశుడు

సత్ + భావం = సద్భావం.

శ్చుత్వ సంధి:- సకార ‘త’ వర్గాలకు (సకార-త థ ద ధ న) (త వర్గం) శకార ‘చ’ వర్గాలు (శకార – చ ఛ జ ఝ ఞ) (చవర్గం) పరమైనప్పుడు శకార ‘చ’ వర్గాలే ఆదేశమవడాన్ని శ్చుత్వ సంధి అంటారు.; ఉదా: తపస్ + శమము = తపశ్శమము (స్(స)+శ= శ్శ)

సత్+చరిత్ర=సచ్ఛరిత్ర(త్ (త) – చ= చ్ఛ) సత్+జనుడు= సజ్జనుడు (త్ (త)+జ= జ్జ)

అనునాసిక సంధి:- వర్గ ప్రథమాక్షరాలకు (క-చ-ట-త-ప) ‘న, మ’ అనునాసిక లు పరమైనప్పుడు ఆయా వర్గానునాసికాలు రావడాన్ని అనునాసిక సంధి అంటారు.

ఉదా: వాక్ + మయం = వాఙ్మయం

జగత్ + నాటకం = జగన్నాటకం

రాట్ + మయం = రాణ్మయం.

Saturday, May 6, 2023

సంధులు వివరణ 1.అత్వ సంధి. 2. ఇత్వ సంధి. 3. ఉత్వ సంధి. 4. యడాగమ సంధి. 5.ఆమ్రేడిత సంధి. 6.గ, స, డ, ద, వా దేశ సంధి. 7సరళాదేశ సంధి. 8.. ద్విరుక్తటకార సంధి.9. పుంప్వాదేశ సంధి10. టుగాగమ సంధి. 11.రుగాగమ సంధి. 12.నుగాగమ సంధి.13.పడ్వాది సంధి 14. త్రిక సంధి15. ప్రాతాది సంధి.16.లు-ల-న ల సంధి.

సంధులు

సంధి : పూర్వ పరస్వరంబులకు పరస్వరంబేకాదేశంబగుట సంధియగు.

వివరణ : పూర్వస్వరం అనగా మొదటి పదం చివరి అచ్చు, పరస్వరం అనగా రెండవ పదం మొదటి అచ్చు

కలిసినప్పుడు పూర్వస్వరం లోపించి పరస్వరం ఒకటే మిగులుతుంది.దీనిని సంధి అంటారు.

సంధులు రకాలు :

వర్ణాలబట్టి సంధులు రెండు రకములు: 1.అచ్సంధి, 2.హల్సంధి.

భాషనిబట్టి సంధులు రెండు రకములు: 1. సంస్కృత సంధులు, 2.తెలుగు సంధులు.

తెలుగు సంధులు : ఇవి రెండు రకములు: 1.అచ్సంధి, 2.హల్సంధి

అచ్చు సంధులు :

1. అకార సంధి: అత్తునకు సంధి బహుళముగానగు. (ఇక్కడ బహుళము అనగా నాలుగు రకాల అని అర్థం) అత్వ సంధి నాలుగు విధాలుగా జరుగుతుంది.

I) ప్రవృత్తి : ఈ సందర్భంలో సంధి నిత్యము జరుగుతుంది

ఉదా: మల్ల+అన్న =మల్లన్న.

II) అప్రవృత్తి(నిషేధం) : అప్రవృత్తి అంటే వ్యాకరణ నియమం పాటించకపోవడం

ఉదా: అక్క+ఇచ్చెను=అక్కయిచ్చెను.

III)విభాష: సంధి ఒకసారి జరుగుతుంది, ఒకసారి జరగకపోవచ్చు

ఉదా: మేన+అల్లుడు=మేనల్లుడు/

మేన+అల్లుడు=మేనయల్లుడు

IV) అన్య విధము: వ్యాకరణ సూత్రం పాటించకుండా వేరొక విధంగా సంధి జరుగుతుంది

ఉదా: ఒక + ఒక= ఒకానొక

2. ఇకార సంధి: ఇత్తునకు సంధి వైకల్పికముగానగు.

ఉదా: ఏమి + అనిరి =ఏమనిరి.

3. ఉకార సంధి: ఉత్తునకు సంధి నిత్యం

ఉదా: రాముడు+అతడు=రాముడతడు.

4. యడాగమ సంధి: సంధిలేని చోట స్వరంబు కంటే పరంబయిన స్వరంబునకు యడాగమంబగు.

ఉదా: మీ+ఇల్లు=మీయిల్లు

5. ఆమ్రేడిత సంధి: అచ్చునకు ఆమ్రేడితంబు పరంబగునపుడు సంధి తరచుగానగు.

ఉదా: ఏమి+ఏమి=ఏమేమి.

చివర + చివర= చిట్టచివర

కడ + కడ = కట్టకడ

హల్లు సంధులు : ను

6. గసడదవాదేశ సంధి:

సూత్రం 1: ప్రథము మీది పరుషములకు గ-స-డ-ద-వలు ఆదేశమగు.

ఉదా: వాడు+కొట్టె=వాడుగొట్టె

నిజము+తెలిసి = నిజముదెలిసి

సూత్రం 2: ద్వంద్వ సమాసంలోని క,చ,ట,త,ప లకు క్రమంగా గ,స,డ,ద,వ లు వస్తాయి.

ఉదా: తల్లి+తండ్రులు= తల్లిదండ్రులు

7. సరళాదేశ సంధి:1. ద్రుత ప్రకృతికము మీది పరుషములకు సరళములగు

2. ఆదేశ సరళములకు ముందున్న ద్రుతమునకు బిందు సంశ్లేషలు విభాసలగు.

ఉదా:పూచెన్+కలువలు=పూచెన్గలువలు

8. ద్విరుక్తటకారాదేశ సంధి: కుఱు-చిఱు-కడు-నడు-నిడు శబ్దముల 'ఱ-డ ' లకు అచ్చు పరంబగునపుడు

ద్విరుక్త టకారంబగు.

ఉదా: నడు+ఇల్లు=నట్టిల్లు

చిఱు + ఎలుక = చిట్టెలుక

9. పుంప్వాదేశ సంధి: కర్మధారయము నందు మువర్ణకంబునకు పుం-పు లగు

ఉదా: సరసము+మాట=సరసపుమాట

ముత్యము+చిప్ప=ముత్యపుచిప్ప

10. టుగాగమ సంధి: కర్మధారయమునందు ఉత్తునకు అచ్చు పరంబగునపుడు టుగాగమంబగు.

ఉదా: పేరు+ఉరము=పేరుటురము

నిగ్గు + అద్దము = నిగ్గుటద్దము.

11. రుగాగమ సంధి: కర్మధారయమునందు పేదాది శబ్దములకు ఆలు శబ్దము పరంబగునపుడు

రుగాగమంబగు (పేద,బీద,ముద్ద,బాలింత,జవ,కొమ,గొడ్డ...మొదలయినవి.)

ఉదా: పేద+ఆలు=పేదరాలు

12. నుగాగమ సంధి:

సూత్రం 1: ఉదంతంబులగు స్త్రీ సమంబులకు, పు,ంపులకు, పరుష సరళంబులు పరంబులగునపుడు

నుగాగమంబగు.

ఉదా: సొగసు+తనము=సొగసుందనము

సూత్రం 2: ఉదంతంబగు తద్ధర్మార్థ విశేషణములకు అచ్చు పరంబగునప్పుడు నుగాగమంబగు

ఉదా: చేయు+అతడు =చేయునతడు

వచ్చు+అప్పుడు =వచ్చునప్పుడు

సూత్రం 3: షష్ఠీ సమాసము నందు ఉకార, ఋకారములకు అచ్చు పరమగునపుడు నుగాగమంబగు.

ఉదా: విధాతృ+ఆనతి =విధాతృనానతి

13. పడ్వాది సంధి: పడ్వాదులు పరంబగునపుడు ము వర్ణకంబునకు లోపము, పూర్ణ బిందువులు

విభాషనగు.

ఉదా: భయము+పడు=భయపడు

14. త్రిక సంధి: 1.ఆ,ఈ,ఏ లను త్రికములు అంటారు.

2.త్రికము మీది అసంయుక్త హల్లునకు ద్విరుక్తంబు బహుళంబుగానగు.

3.ద్విరుక్తంబగు హల్లు పరంబగునప్పుడు ఆచ్ఛికంబైన దీర్ఘము హ్రస్వంబగు

ఉదా: ఆ+కడ = అక్కడ

(ఇక్కడ 'ఆ' అనునది .త్రికము, 'క' అనునది అసంయుక్త హల్లు. కనుక ద్విరుక్తంబు వచ్చిఆ+క్కడ ఐనది.

ద్విరుక్తంబగు 'క్క' పరంబుగనప్పుడు 'ఆ' దీర్ఘం కాస్త హ్రస్వంబై 'అ' గా మారి అక్కడ అయ్యింది.)

15. ప్రాతాది సంధి: సమాసంబులనందు ప్రాతాదుల తొలి యచ్చుమీది వర్ణంబుల కెల్ల లోపంబు

బహుళంబుగానగు.(ప్రాత,క్రొత్త,లేత,క్రిందు,మీద,పువ్వు,కెంపు,చెన్నుమొదలయినవి.)

ఉదా: క్రొత్త+గండి=క్రొగ్గండి.

16.లు-ల-న ల సంధి: లు-ల-న లు పరమైనపుడు ఒకానొకప్పుడు మువర్ణానికి లోపము దాని పూర్వ

స్వరానికి దీర్ఘము విభాషగా వస్తాయి.

ఉదా: దేశము+లు=దేశాలు